กสฺมา ปเนสา อานีตาติ เอสา จูฬนิกา โลกธาตุ กสฺมา ภควตา อานีตา, เทสิตาติ อตฺโถฯ มชฺฌิมิกาย โลกธาตุยา ปริจฺเฉททสฺสนตฺถนฺติ ทฺวิสหสฺสิโลกธาตุยา ปริมาณทสฺสนตฺถํฯ

สหสฺสิโลกธาตุยา สหสฺสี ทฺวิสหสฺสิโลกธาตุ, สา จกฺกวาฬคณนาย ทสสตสหสฺสจกฺกวาฬปริมาณาฯ เตนาห ‘‘สหสฺสจกฺกวาฬานิ สหสฺสภาเคน คเณตฺวา’’ติอาทิฯ กมฺปนเทวตูปสงฺกมนาทินา ชาตจกฺกวาเฬน สห โยคกฺเขมํ ฐานํ ชาติกฺเขตฺตํฯ ตตฺตกาย เอว ชาติกฺเขตฺตภาโว ธมฺมตาวเสเนว เวทิตพฺโพ, ‘‘ปริคฺคหวเสนา’’ติ เกจิฯ สพฺเพสมฺปิ พุทฺธานํ เอวํ ชาติกฺเขตฺตํ ตนฺนิวาสีนํเยว จ เทวตานํ ธมฺมาภิสมโยติ วทนฺติฯ ปฏิสนฺธิคฺคหณาทีนํ สตฺตนฺนํเยว คหณํ นิทสฺสนมตฺตํ มหาภินีหาราทิกาเลปิ ตสฺส ปกมฺปนสฺส ลพฺภนโตฯ

สหสฺสํ สหสฺสธา กตฺวา คณิตํ มชฺฌิมิกนฺติอาทินา มชฺฌิมิกาย โลกธาตุยา สหสฺสํ ติสหสฺสิโลกธาตุ, สาเยว จ มหาสหสฺสิโลกธาตูติ ทสฺเสติฯ สรเสเนว อาณาปวตฺตนํ อาณากฺเขตฺตํ, ยํ เอกชฺฌํ สํวฏฺฏติ วิวฏฺฏติ จฯ อาณา ผรตีติ ตนฺนิวาสิเทวตานํ สิรสา สมฺปฏิจฺฉเนน วตฺตติ, ตญฺจ โข เกวลํ พุทฺธานุภาเวเนว, อธิปฺปายวเสน จ ปน ‘‘ยาวตา ปน อากงฺเขยฺยา’’ติ (อ. นิ. 3.81) วจนโต พุทฺธานํ อวิสโย นาม นตฺถิ, วิสยกฺเขตฺตสฺส ปมาณปริจฺเฉโท นาม นตฺถิฯ วิสโมติ สูริยุคฺคมนาทีนํ วิสมภาวโต วิสโมฯ เตเนวาห ‘‘เอกสฺมิํ ฐาเน สูริโย อุคฺคโต โหตี’’ติอาทิฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

จูฬนิกาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อานนฺทวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(9) 4. สมณวคฺโค

1-5. สมณสุตฺตาทิวณฺณนา

[82-86] จตุตฺถสฺส ปฐเม สมฺมา อาทานํ คหณํ สมาทานนฺติ อาห ‘‘สมาทานํ วุจฺจติ คหณ’’นฺติฯ อธิกํ วิสิฏฺฐํ สีลนฺติ อธิสีลํฯ โลกิยสีลสฺส อธิสีลภาโว ปริยาเยนาติ นิปฺปริยายเมว ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจ สพฺพมฺปิ โลกิยสีล’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ สิกฺขิตพฺพโตติ อาเสวิตพฺพโตฯ ปญฺจปิ ทสปิ วา สีลานิ สีลํ นาม, ปาติโมกฺขสํวโร อธิสีลํ นาม อนวเสสกายิกเจตสิกสํวรภาวโต มคฺคสีลสฺส ปทฏฺฐานภาวโต จฯ อฏฺฐ สมาปตฺติโย จิตฺตํ, วิปสฺสนาปาทกชฺฌานํ อธิจิตฺตํ มคฺคสมาธิสฺส อธิฏฺฐานภาวโตฯ กมฺมสฺสกตญาณํ ปญฺญา, วิปสฺสนา อธิปญฺญา มคฺคปญฺญาย อธิฏฺฐานภาวโตฯ อปิจ นิพฺพานํ ปตฺถยนฺเตน สมาทินฺนํ ปญฺจสีลํ ทสสีลมฺปิ อธิสีลเมว นิพฺพานาธิคมสฺส ปจฺจยภาวโตฯ นิพฺพานํ ปตฺถยนฺเตน สมาปนฺนา อฏฺฐ สมาปตฺติโยปิ อธิจิตฺตเมวฯ

‘‘กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;

อนุโภติ ทฺวยเมตํ, อนุพนฺธญฺหิ การณ’’นฺติฯ –

เอวํ อตีเต อนาคเต จ วฏฺฏมูลกทุกฺขสลฺลกฺขณวเสน สํเวควตฺถุตาย วิมุตฺติอากงฺขาย ปจฺจยภูตา กมฺมสฺสกตปญฺญาปิ อธิปญฺญาติ วทนฺติฯ ทุติยตติยจตุตฺถปญฺจมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

สมณสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปฐมสิกฺขาสุตฺตวณฺณนา

[87] ฉฏฺเฐ สมตฺตการีติ อนูเนน ปริปูเรน อากาเรน สมนฺนาคโตฯ สิกฺขาปทานํ ขุทฺทานุขุทฺทกตฺตํ อเปกฺขาสิทฺธนฺติ อาห ‘‘ตตฺราปิ สงฺฆาทิเสสํ ขุทฺทก’’นฺติอาทิฯ องฺคุตฺตรมหานิกายวฬญฺชนกอาจริยาติ องฺคุตฺตรนิกายํ ปริหรนฺตา อาจริยา, องฺคุตฺตรภาณกาติ วุตฺตํ โหติฯ โลกวชฺชํ นาปชฺชติ โลกวชฺชสิกฺขาปทานํ วีติกฺกมสาธกสฺส กิเลสคหนสฺส สพฺพโส ปหีนตฺตาฯ ปณฺณตฺติวชฺชเมว อาปชฺชติ ปณฺณตฺติวีติกฺกมํ วา อชานโตปิ อาปตฺติสมฺภวโตฯ จิตฺเตน อาปชฺชนฺโต รูปิยปฺปฏิคฺคหณํ อาปชฺชตีติ อุปนิกฺขิตฺตสาทิเยน อาปชฺชติฯ

พฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตานิ อาทิพฺรหฺมจริยานิ, ตานิ เอว อาทิพฺรหฺมจริยกานิ ยถา ‘‘วินโย เอว เวนยิโก’’ติ อาห ‘‘มคฺคพฺรหฺมจริยสฺสา’’ติอาทิฯ